Mutlak Butlan Nedir? Hukukta Evlilik ve Sözleşmelerdeki Geçersizlik Kavramı

Mutlak Butlanın Tanımı ve Amacı

Mutlak butlan, hukuki bir işlemin, emredici hukuk kurallarına veya kamu düzenine aykırı olması nedeniyle baştan itibaren geçersiz kabul edilmesidir. Bu geçersizlik durumu, işlemin yapıldığı andan itibaren doğar ve sonradan düzeltilmesi (onaylanması) mümkün değildir. Mutlak butlanın temel amacı, hukukun temel ilkelerini, kamu düzenini ve genel ahlakı korumaktır.

Mutlak butlanla sakatlanan bir işlem, hukuki anlamda hiçbir sonuç doğurmaz. Taraflar, sanki böyle bir işlem hiç yapılmamış gibi eski durumlarına dönerler.

Mutlak Butlan Halleri: Hangi Durumlarda Geçersizlik Oluşur?

Mutlak butlan, belirli ve ciddi hukuka aykırılık durumlarında söz konusu olur. Başlıca mutlak butlan halleri şunlardır:

Evlilikte Mutlak Butlan Nedenleri (Türk Medeni Kanunu'na Göre):

Türk Medeni Kanunu'nun 145. maddesinde evliliğin mutlak butlanla batıl olacağı durumlar açıkça belirtilmiştir:

1. Eşlerden Birinin Evlenme Anında Evli Olması: Bir kişi, yasal olarak evliliği devam ederken ikinci bir evlilik yapamaz. Bu durum, önceki evliliği sona ermeden yeni bir evliliğin kurulmasını engeller ve kamu düzenini korur.
2. Eşlerden Birinin Devamlı Bir Akıl Hastalığına Sahip Olması: Evlenme anında eşlerden birinin evliliğin mahiyetini anlamasına ve sonuçlarını kavramasına engel teşkil eden bir akıl hastalığına sahip olması, evliliği mutlak butlanla batıl kılar. Bu durum, hem bireyin kendi korunması hem de evliliğin sağlıklı bir temele oturması açısından önemlidir.
3. Eşler Arasında Evlenmeye Engel Olacak Derecede Hısımlık Bulunması: Kanunen evlenmeleri yasak olan hısımlar (örneğin, üstsoy ve altsoy arasındaki evlilikler, kardeşler arasındaki evlilikler) arasında yapılan evlilikler mutlak butlanla batıldır. Bu yasaklar, toplumun ahlaki değerlerini ve genetik sağlığını koruma amacı taşır.
4. Eşlerden Birinin Evlenme Anında Ayırt Etme Gücünden Sürekli Yoksun Olması: Akıl hastalığı olmasa bile, kişinin evlenme anında olayları idrak etme, değerlendirme ve karar verme yeteneğinden sürekli olarak yoksun olması (örneğin, ileri derecede demans) evliliği mutlak butlanla geçersiz kılar.

Sözleşmelerde Mutlak Butlan Nedenleri (Türk Borçlar Kanunu'na Göre):

Türk Borçlar Kanunu'nun 27. maddesi, sözleşmelerin mutlak butlanla geçersiz olacağı durumları düzenler:

1. Konusu İmkansız Olması: Sözleşmenin konusunun başlangıçtan itibaren fiilen veya hukuken imkansız olması. (Örnek: Var olmayan bir şeyi satma taahhüdü.)
2. Konusu Hukuka Aykırı Olması: Sözleşmenin içeriğinin veya amacının emredici hukuk kurallarına, kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı olması. (Örnek: Uyuşturucu ticareti sözleşmesi, birini öldürme anlaşması.)
3. Ahlaka Aykırı Olması: Sözleşmenin konusunun veya amacının genel ahlak kurallarına aykırı olması. (Örnek: Birini iffetsizliğe teşvik eden sözleşmeler.)
4. Kişilik Haklarına Aykırı Olması: Sözleşmenin, kişilerin temel kişilik haklarını ihlal etmesi.

Mutlak Butlanın Sonuçları ve Geçerlilik İle Farkı

Mutlak butlanla sakatlanan bir işlem, baştan itibaren geçersiz olduğu için hiçbir hukuki sonuç doğurmaz. Hukukta "yok hükmünde" sayılır. Bunun önemli sonuçları şunlardır:

• Herkes Tarafından İleri Sürülebilir: Mutlak butlan, işlemle ilgili menfaati olan herkes tarafından (taraflar, üçüncü kişiler, savcı) ve yargının her aşamasında ileri sürülebilir. Hatta hakim, mutlak butlan halini kendiliğinden (re'sen) dikkate alır.
• Zamanaşımına Uğramaz: Mutlak butlan hali, zamanaşımı veya hak düşürücü sürelere tabi değildir. Yani, geçersizlik durumu her zaman ileri sürülebilir.
• Onaylanamaz: Mutlak butlanla sakatlanan bir işlem, tarafların sonradan rıza göstermesiyle veya onaylamasıyla geçerli hale gelemez.

Mutlak butlan ile diğer geçersizlik halleri arasındaki farklar:

• Nispi Butlan (İptal Edilebilirlik): Nispi butlan hallerinde (yanılma, aldatma, korkutma gibi irade bozuklukları), işlem baştan geçerlidir ancak sadece belirli kişiler (iradesi sakatlanan taraf) tarafından belirli bir süre içinde iptal edilebilir. İptal edilmezse geçerliliğini korur. Mutlak butlanda ise işlem baştan itibaren geçersizdir ve onaylanamaz.
• Yokluk: Hukuki bir işlemin, kurucu unsurlarından birinin eksik olması durumudur. Yokluk, butlandan daha ağır bir geçersizlik halidir ve işlem hukuken hiç meydana gelmemiş sayılır. Örneğin, resmi memur önünde yapılmayan bir evlilik, yoklukla maluldür. Mutlak butlanda ise işlem şeklen var olmuş, ancak içeriği hukuka aykırı olduğu için geçersiz kılınmıştır.

Mutlak butlan, hukuk güvenliği ve kamu düzeninin korunması açısından kritik bir role sahip olup, hukuki işlemlerin temel normlara uygunluğunu sağlayan bir mekanizmadır.